Праекты Указа і пастановы накіраваны на ўдасканаленне дзяржаўнай палітыкі ў сферы выкарыстання аднаўляльных крыніц энергіі (АКЭ), павышэнне эфектыўнасці іх выкарыстання, зніжэнне фінансавай нагрузкі на спажыўцоў, больш шырокае прымяненне эфектыўных тэхналогій і захаванне прывабнасці інвестыцый у гэту сферу.
Асноўныя нормы Указа Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 18 мая 20.915 г. № 209 "Аб развіцці аднаўляльных крыніц энергіі" (далей - Указ № 209) у новым праекце Указа захоўваюцца.
У ходзе рэалізацыі прапанаванага праекта Указа Урадам будуць прымацца меры па далейшай аптымізацыі кошту электраэнергіі, выпрацаванай з выкарыстаннем АКЭ і набываемай дзяржаўнымі энергазабеспячальнымі арганізацыямі, а таксама забеспячэнню роўных канкурэнтных умоў у электраэнергетычнай сферы.
Прапановы, якія змяшчаюцца ў новым праекце Указа, прадугледжваюць:
стварэнне новых, мадэрнізацыю, рэканструкцыю дзеючых установак АКЭ ў межах квот, размеркаваных пасля 1 сакавiка 2019 года, з выкарыстаннем толькі новага абсталявання і прымяненне стымулюючых каэфіцыентаў да тарыфу для гэтых установак.
Выкарыстанне новага абсталявання абумоўлена патрабаваннем артыкула 6 Закона Рэспублікі Беларусь ад 27 снежня 2010 г. «Аб аднаўляльных крыніцах энергіі" аб садзейнічанні стварэнню і прымяненню эфектыўных тэхналогій і вытворчасці установак па выкарыстанні АКЭ.
Пры гэтым патрабаванне аб выкарыстанні новага абсталявання не будзе распаўсюджваецца на ўстаноўкі АКЭ, стварэнне якіх ажыццяўляецца па-за квот - выключна ў мэтах энергетычнага забеспячэння сваёй гаспадарчай дзейнасці, а таксама на падставе заключаных да афіцыйнага апублікавання Указа № 209 (да 20 мая 2015 г. ) інвестыцыйных дагавораў.
Набывацца электраэнергія ад установак АКЭ, будаўніцтва якіх ажыццёўлена на падставе квот, размеркаваных пасля 1 сакавiка 2019 года, будзе з прымяненнем стымулюючых каэфіцыентаў да тарыфу;
дадатак паўнамоцтваў Урада Рэспублікі Беларусь у дадзенай сферы магчымасцю канфіскацыі размеркаваных квот на стварэнне установак АКЭ.
Ход стварэння установак АКЭ ў рамках размеркаваных квот паказвае, што асобныя суб'екты гаспадарання не забяспечылі ўвод у эксплуатацыю установак у тэрмін, пазначаны пры падачы заявак.
На 1 студзеня 2018 г. 17 суб'ектаў гаспадарання, якім ва ўстаноўленым парадку былі размеркаваны квоты на стварэнне установак АКЭ, ў заяўлены тэрмін не забяспечылі ўвод аб'ектаў у эксплуатацыю (7 суб'ектаў не стварылі ў 2016 годзе ўстаноўкі АКЭ сумарнай электрычнай магутнасцю 16,4 МВт, 10 суб'ектаў - у 2017 годзе магутнасцю 22,2 МВт). Зрыў тэрмінаў уводу установак АКЭ ў эксплуатацыю адмоўна адбіваецца на аб'ёмах вытворчасці (здабычы) першаснай энергіі з АКЭ і, тым самым, выкананні адпаведнага індыкатара Канцэпцыі энергетычнай бяспекі.
З прыняццем новага Указа адпаведныя змены будуць унесены ў пастанову Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 6 жніўня 2015 г. № 662 "Аб устанаўленні і размеркаванні квот на стварэнне установак па выкарыстанні аднаўляльных крыніц энергіі";
рэжымнае ўзаемадзеянне уладальнікаў установак АКЭ з энергазабеспячальнымі арганізацыямі і прыцягненне да ўдзелу ў рэгуляванні сутачнага графіка пакрыцця электрычнай нагрузкі Беларускай энергасістэмы установак АКЭ, створаных у межах квот, размеркаваных пасля 1 сакавiка 2019 года.
З уводам у эксплуатацыю Беларускай АЭС, якая працуе з выдачай электраэнергіі па роўным графіку, значныя аб'ёмы электраэнергіі, што пастаўляюцца ад установак АКЭ, патрабуюць іх уліку пры сутачным рэгуляванні.
Ва ўмовах інтэграцыі АЭС праца установак з выкарыстаннем АКЭ значна ўплывае на рэжымы працы энергасістэмы, што ў сваю чаргу патрабуе ўкаранення на энергакрыніцах ДВА «Белэнерга» дадатковых як рэжымных, так і тэхнічных мерапрыемстваў.
У новым праекце Указа прадугледжваецца:
абавязак юрыдычных асоб і індывідуальных прадпрымальнікаў, якія эксплуатуюць ўстаноўкі АКЭ электрычнай магутнасцю ад 1 МВт і больш, прадстаўляць кожныя суткі дзяржаўнай энергазабеспячальным арганізацыі пагадзінныя графікі аб'ёмаў выпрацоўкі электрычнай энергіі дадзенымі ўстаноўкамі на наступныя суткі і яе водпуску ў электрычную сетку гэтай арганізацыі;
прыцягненне да ўдзелу ў рэгуляванні сутачнага графіка пакрыцця электрычнай нагрузкі Беларускай энергетычнай сістэмы установак АКЭ электрычнай магутнасцю ад 1 МВт і больш юрыдычных асоб і індывідуальных прадпрымальнікаў, створаных у межах квот, размеркаваных пасля 1 сакавiка 2019 г.
Парадак пастаўкі электраэнергіі ад установак АКЭ ў энергасістэму будзе ўдакладнены ў Правілах электразабеспячэння (зацверджаны пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 17 кастрычніка 2011 г. № 1394), а адпаведныя змены ў частцы ўстанаўлення, размеркавання, вызвалення і канфіскацыі квот на стварэнне установак АКЭ энергіі будуць унесены ў пастанову Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 6 жніўня 2015 г. № 662;
магчымасць перадачы па сетках дзяржаўных энергазабеспячальных арганізацый электраэнергіі ад аб'ектаў АКЭ ў парадку, якi вызначаецца Урадам Рэспублiкi Беларусь.
Законам Рэспублікі Беларусь "Аб аднаўляльных крыніцах энергіі" перадача электраэнергіі ўласнікамі установак АКЭ па дзяржаўных энергетычных сетак не прадугледжваецца. Прадугледжваецца толькі купля дзяржаўнымі энергазабеспячальнымі арганізацыямі ўсёй прапанаванай электраэнергіі, выпрацаванай ўстаноўкамі АКЭ, што эксплуатуюцца ў адпаведнасці з абавязковымі для выканання патрабаванняў, усталяванымі тэхнічнымі нарматыўнымі прававымі актамі.
Прапанаваная норма дасць магчымасць замацаваць магчымасць перадачы ўласнікамі установак АКЭ электраэнергіі па сетках дзяржаўных энергазабеспячальных арганізацый ад установак АКЭ ў парадку, якi вызначаецца Урадам Рэспублiкi Беларусь. Дадзены парадак прадугледжаны ў Правілах электразабеспячэння;
пры перавышэнні тэрмінаў стварэння установак АКЭ, прадугледжаных інвестыцыйнымі дамовамі пры іх першапачатковым зняволенні (да прыняцця Указа № 209), за выключэннем установак, уведзеных у эксплуатацыю да 1 сакавіка 2019 года, набыццё электраэнергіі прадугледжваецца з даты ўводу гэтых установак у эксплуатацыю з ужываннем павышаючых каэфіцыентаў на працягу тэрміну, паменшанага на перыяд перавышэння тэрміну стварэння такіх установак.
Дадзеная прапанова абумоўлена тым, што шэраг інвестыцыйных дагавораў выконваюцца інвестарамі з парушэннем першапачаткова прадугледжаных дадзенымі дамовамі тэрмінаў уводу установак АКЭ ў эксплуатацыю (тэрмінаў, названых пры заключэнні інвестыцыйных дагавораў). Дадатковымі пагадненнямі да інвестыцыйных дагавароў уносяцца змены ў істотныя ўмовы рэалізацыі дагавораў, што адмоўна ўплывае на своечасовае дасягненне значэнняў індыкатараў энергетычнай бяспекі, прадугледжаных Канцэпцыяй энергетычнай бяспекі.
Таксама праектам Указа агаворана, што пры перавышэнні сумарнай устаноўленай электрычнай магутнасці установак АКЭ, прадугледжанай інвестыцыйнымі дамовамі, заключанымі і зарэгістраванымі ва ўстаноўленым парадку да 20 мая 2015 г. электрычная энергія ў аб'ёме яе перавышэння набываецца дзяржаўнымі энергазабеспячальнымі арганізацыямі з прымяненнем каэфіцыентаў, якія стымулююць выкарыстанне АКЭ.
Ва ўмовах развіцця тэхналогій, абсталявання па выкарыстанні АКЭ і зніжэння сабекошту вытворчасці электраэнергіі ўстаноўкамі АКЭ па заключаных раней інвестыцыйных дагаворах працягваюць дзейнічаць выгадныя для інвестара ўмовы па ўзроўні павышаючых і стымулюючых каэфіцыентаў, якія дзейнічалі на дату заключэння дагавора. У такіх умовах эканамічны эфект для Рэспублікі Беларусь не супастаўны з выгадай для інвестара;
магчымасць стварэння юрыдычнымі асобамі і індывідуальнымі прадпрымальнікамі установак АКЭ без квотаў у мэтах энергетычнага забеспячэння сваёй гаспадарчай дзейнасці, а таксама стварэння установак у рамках, зняволеных да 20 мая 2015 г. інвестыцыйных дагавораў, пры ўмове не перавышэння заяўленай сумарнай электрычнай магутнасці гэтых установак.
У цяперашні час мае месца неадназначнае тлумачэнне заканадаўства (падпунктаў 1.1 пункта 1 і пункта 2 Указа № 209) у частцы магчымасці стварэння юрыдычнымі асобамі і індывідуальнымі прадпрымальнікамі установак АКЭ выключна ў мэтах энергетычнага забеспячэння сваёй гаспадарчай дзейнасці без неабходнасці атрымання ва ўстаноўленым парадку квот на іх стварэнне. У рэдакцыі пункта 2 праекта Указа магчымасць стварэння такіх установак без квот трактуецца адназначна.
Таксама згодна з пунктам 2 праекта Указа квоты не патрабуюцца, калі першапачаткова прадугледжаная заключанымi і зарэгістраванымі ва ўстаноўленым парадку інвестыцыйнымі дамовамі заяўленая сумарная усталяваная электрычная магутнасць установак, якія працуюць з выкарыстаннем АКЭ, не павялічваецца.
З прыняццем новага дакумента Указ № 209 страчвае сілу.
Перадумовамі да распрацоўкі новага Указа, якое рэгулюе адносіны ў сферы выкарыстання аднаўляльных крыніцах энергіі паслужыла наступнае.
Любая дзяржава, развіваючы аднаўляльнай энергетыкі, ставіць перад сабой пэўныя задачы: адны вырашаюць пытанні энергетычнай «беднасці», пакрыцця дэфіцыту электрычных магутнасцяў ва ўмовах адсутнасці традыцыйных відаў паліва або высокіх коштаў на іх, іншыя - энергазабеспячэнне цяжкадаступных рэгіёнаў, дзе адсутнічае сеткавая інфраструктура , альбо вырашаюцца сусветныя кліматычныя праблемы.
Асноўнай задачай развіцця аднаўляльных крыніц энергіі ў Рэспубліцы Беларусь з'яўляецца дыверсіфікацыя паліўна-энергетычных рэсурсаў. Стымулам развіцця АКЭ з'явілася прыняцце ў 2010 годзе Закона Рэспублікі Беларусь "Аб аднаўляльных крыніцах энергіі" і ўсталяванне прывабных умоў для інвестараў у выглядзе высокіх тарыфаў на куплю і падатковых прэферэнцый у рамках заключаюцца інвестыцыйных дагавораў.
Прынятыя меры далі магчымасць дасягнуць значных вынікаў па развіцці дадзенага кірунку ў краіне.
На 1 лістапада 2018 сумарная электрычная магутнасць усіх установак, якія выкарыстоўваюць АКЭ і падлучаных да дзяржаўных энергетычных сетак склала 386,8 МВт.
У апошнія гады ні адзін від электрычнай генерацыі так інтэнсіўна не развіваецца, як генерацыя на базе АКЭ.
За 2016 год электрычная магутнасць установак АКЭ прырасла ў 1,6 разы да 2015 года, у 2017 годзе - у 1,8 разы да 2016 года.
За 2017 год вытворчасць электрычнай энергіі усімі суб'ектамі гаспадарання за кошт выкарыстання АКЭ склала 902,2 млн квт × г.
Прагназуецца, што на момант уводу ў эксплуатацыю Беларускай АЭС пры ўмове будаўніцтва ўсіх запланаваных аб'ектаў аднаўляльнай энергетыкі сумарная электрычная магутнасць такіх установак (без уліку ДВА «Белэнерга») ўзрасце ў 2,5 разы (з 266 МВт у 2017 годзе да 665 МВт у 2020 годзе), а гадавы аб'ём водпуску электраэнергіі ў энергасістэму павялічыцца да 1,35 млрд. кВт ∙ г або ў 3,7 разы да ўзроўню 2017 года.
Пры гэтым, Канцэпцыяй энергетычнай бяспекі Рэспублікі Беларусь (зацверджана пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 23 снежня 2015 г. № 1084), вытворчасць электрычнай энергіі за кошт АКЭ ў 2020 годзе прадугледжана на ўзроўні 950 млн. КВт × г., а мэтавае значэнне індыкатара "Стаўленне аб'ёму вытворчасці (здабычы) першаснай энергіі з аднаўляльных крыніц энергіі да валавога спажывання ПЭР" устаноўлена ў памеры 6% у 2020 годзе.
За 2017 год згодна дадзеным Нацыянальнага статыстычнага камітэта Рэспублікі Беларусь значэнне гэтага паказчыка ўжо дасягнула 6,17%.
З улікам прымянення павышальных і стымулюючых каэфіцыентаў сярэднеўзважаны кошт куплі 1 кВт · г па АКЭ ў цяперашні час больш, чым у 5 разоў вышэй выдаткаў для яго вытворчасці на энергакрыніцах ДВА «Белэнерга».
Высокія тэмпы развіцця АКЭ могуць прывесці:
да выцяснення з энергетычнага балансу электрычных магутнасцяў ЦЭЦ, якія адначасова ў камбінаваным рэжыме ажыццяўляюць вытворчасць электрычнай і цеплавой энергіі;
неабходнасці абмежавання базавага рэжыму працы атамнай электрастанцыі ў міжацяпляльны перыяд;
замяшчэнню таннай электраэнергіі ад электрастанцый ДВА «Белэнерга» на дарагую ад аднаўляльных крыніц энергіі і, як следства, - да павелічэння тарыфаў на электраэнергію для спажыўцоў рэальнага сектара эканомікі.
Аналіз сучасных тэндэнцый развіцця АКЭ ў вядучых еўрапейскіх краінах паказвае, што дзяржавы, зацікаўленыя ў шырокамаштабным развіцці аднаўляльнай энергетыкі, ствараюць і пастаянна ўдасканальваюць комплекс дзяржаўных стымулюючых мер, накіраваных на развіццё АКЭ, які ўлічвае эканамічныя інтарэсы краіны.
Паводле справаздачаў розных міжнародных энергетычных агенцтваў, назіраецца планамерная тэндэнцыя зніжэння кошту куплі электраэнергіі ад установак АКЭ, што звязана з развіццём тэхналогій і матэрыялаў у сферы аднаўляльных крыніц энергіі.
