За лёсам найважнейшага энергетычнага аб'екта краіны, значнага не толькі для развіцця энергетычнай сферы, але і ўсёй нацыянальнай эканомікі - Беларускай АЭС, - сочаць многія. У гэтым годзе тут запланаваны цэлы шэраг ключавых падзей: завоз ядзернага паліва на пляцоўку будаўніцтва, фізічны і затым энергетычны пуск, уключэнне ў энергасістэму першага энергаблока АЭС. Больш падрабязна аб планах нам расказаў намеснік міністра энергетыкі Міхаіл Міхадзюк.
У высокай ступені гатоўнасці
- Міхаіл Іванавіч, як можна ацаніць ступень гатоўнасці БелАЭС?
- Ступень гатоўнасці першага энергаблока высокая. У цяперашні час тут скончаны асноўныя будаўнічыя работы, вядуцца фінішныя аддзелачныя работы па памяшканнях. Па тэхналагічным сістэмам ідуць пусканаладачныя работы, комплексныя выпрабаванні, пачата доследна-прамысловая эксплуатацыя комплексу інжынерна-тэхнічных сродкаў сістэмы фізічнай абароны атамнай станцыі. Зараз мы знаходзімся на найважным этапе перадпускавых работ - гарачай абкатцы абсталявання, якую плануем завяршыць у лютым. Гэта азначае, што ў корпус рэактара загружаны імітатары паліва. Па праграме выходзім на працоўныя параметры па тэмпературы, ціску, апрабуем працу ўсіх тэхналагічных сістэм атамнай электрастанцыі. Гэты этап павінен вызначыць працаздольнасць тэхналагічнай часткі, выявіць магчымыя шурпатасці, якія могуць паўстаць пры запуску любога новага абсталявання. За гэтым рушыць услед прыпынак энергаблока, яго расхалоджванне. Далей пачнуцца рэгламентныя працэдуры рэвізіі ўсяго тэхналагічнага абсталявання, ўстараненне выяўленых парушэнняў, пасля чаго можна прыступіць да этапу фізічнага пуску. Завяршальны этап - набор магутнасці да праектнай велічыні.
Ступень гатоўнасці другога энергаблока ацэньваецца ў 70 адсоткаў. Тут вядуцца будаўніча-мантажныя работы па аб'ектах ядзернай і турбіннага выспаў, мантаж асноўнага абсталявання, тэхналагічных трубаправодаў, пракладка кабельнай прадукцыі. Вядзецца падрыхтоўка да падачы напругі на ўласныя патрэбы, якая запланавана на першы квартал 2020 года. Гэта неабходна для поўнамаштабнага развароту пусканаладачных работ на другім энергаблоку.
- Ужо згадвалася, што ўсе ключавыя супрацоўнікі для БелАЭС набраны. Станцыя яшчэ мае патрэбу ў кадрах?
- Мы завяршылі набор і падрыхтоўку персаналу па першым энергаблока. Кадры падрыхтаваны, прайшлі адпаведнае навучанне. А вось што тычыцца другога энергаблока, тут набраны і падрыхтаваны спецыялісты па ключавых пасадах. Гэты працэс працягваецца. У меншай меры набраны персанал рабочых спецыяльнасцяў, дзе курс падрыхтоўкі больш кароткі. У мэтах павышэння якасці падрыхтоўкі кадраў ў 2016 годзе ўведзены ў эксплуатацыю вучэбна-трэніровачны цэнтр АЭС з такім чынам паўнапраўным трэнажорам. Такіх практык ўводу навучальных цэнтраў да ўводу станцыі ў сусветнай практыцы няшмат. Гэта адзначалі ўсе місіі МАГАТЭ і рэкамендавалі краінам-навічкам выкарыстоўваць беларускі вопыт.
- У ліку важных падзей гэтага года - місія МАГАТЭ па ацэнцы нацыянальнай інфраструктуры ядзернай энергетыкі INIR 3, якая пройдзе ў лютым-сакавіку. Ці будзе яна завяршальнай перад уводам БелАЭС? І якіх вынікаў чакаем?
- Мы сапраўды чакаем місію Міжнароднага агенцтва па атамнай энергіі па ацэнцы гатоўнасці нацыянальнай інфраструктуры ядзернай энергетыкі да эксплуатацыі АЭС (INIR 3). Яна пачне сваю працу 24 лютага. Будзе ацэньвацца гатоўнасць краіны да эксплуатацыі станцыі па ўсім комплексе ядзернай інфраструктуры, што ўключае ў сябе такія паняцці, як кадравае забеспячэнне, гатоўнасць станцыі, праца з грамадскасцю, абыходжанне з радыеактыўнымі адходамі, дзяржаўная палітыка ў гэтай вобласці і многія іншыя. Гэта 19 напрамкаў, прапісаных у дакуменце МАГАТЭ Milestones ( «Вехі») для краін-пачаткоўцаў у сферы атамнай энергетыкі. Дарэчы, яшчэ толькі вывучаючы гэты кірунак у 2007 годзе, мы з'яўляліся адным з першых дзяржаў, якой гэты дакумент быў прадстаўлены для вывучэння.
Падрыхтоўка да правядзення місіі абмяркоўвалася на працоўнай нарадзе ў Мінску. Мы сумесна з іншымі міністэрствамі правялі самаацэнку па ўсіх напрамках, падрыхтавалі адпаведную справаздачу, якую накіравалі ў МАГАТЭ. Цяпер яна знаходзіцца на разглядзе экспертаў, якія затым, падчас місіі, вывучаць стан спраў на месцы. Вядома, мы разлічваем на аб'ектыўную ацэнку. Для нас гэта прынцыпова, бо бяспека станцыі - наш прыярытэт. Акрамя таго, у нас у выпадку наяўнасці якіх-небудзь рэкамендацый будзе час іх рэалізаваць. Гэта трэці этап такой комплекснай місіі.
Інфраструктура і персанал да завозу паліва гатовы
- Раней вы згадвалі, што завоз ядзернага паліва на пляцоўку адбудзецца ў першым квартале 2020-га. Як яно ёсць сапраўды
- Я заўсёды кажу пра тое, што завоз паліва - не самамэта. Наяўнасць ядзерных матэрыялаў на пляцоўцы - гэта азначае зусім іншы рэжым працы аховы і допуску персаналу, у тым ліку будаўнікоў, мантажнікаў. Што ж тычыцца інфраструктуры, персаналу - яны да гэтай аперацыі гатовы.
Паліва завязуць на станцыю за 1-1,5 месяцы да пачатку этапу фiзпуска. Такі часовы адрэзак дазваляе не проста прывезці паліва, але і правесці неабходны ўваходны кантроль у адпаведнасці з рэгламентам.
- На рэактарах ВВЭР расійскага дызайну, як гэта паказвае сусветны вопыт, можа выкарыстоўвацца ядзернае паліва не толькі расійскай вытворчасці. Якія нашы планы на будучыню?
- Вопыт ёсць. Але, па наяўнай інфармацыі, ён не зусім удалы. Паліўныя зборкі вытворчасці кампаніі Westinghouse выкарыстоўваюцца на энергаблоках ВВЭР-1000 ва Украіне. Westinghouse таксама пастаўляла паліва для атамнай электрастанцыі «Цемелiн» (Чэшская Рэспубліка), збудаванай па расейскім праекце. Усё ж спецыялісты кажуць: сёння лепшае паліва для станцый расійскага дызайну - расійскай вытворчасці.
Тэарэтычна ў перспектыве альтэрнатыва не выключана. У цяперашні час па генеральным кантракце на збудаванне АЭС ядзернае паліва для энергаблокаў № 1 і 2 БелАЭС пастаўляецца ў выглядзе гатовых цеплавыдзяляльных зборак, вырабленых у Расiі, у аб'ёмах, неабходных для пачатковай загрузкі і наступных першых перагрузак абодвух энергаблокаў. На доўгатэрміновую перспектыву паставак ядзернага паліва ў нас падпісаны кантракт на пастаўку свежага ядзернага паліва, заключаны паміж ГП «Беларуская АЭС» і АТ «Цеплавыдзяляючых элементаў».
- Відавочна, на перспектыву перад краінай стане пытанне абыходжання з адпрацаваным ядзерным палівам. Стратэгія абыходжання з АЯП была зацверджана пастановай Урада ў мінулым годзе. Калі плануецца падпісаць пагадненне аб супрацоўніцтве ў галіне АЯП? І ці плануецца да 2028 годзе будаўніцтва на нашай тэрыторыі сховішчы высокаактаўных адыходаў?
- Сапраўды, раней я згадваў 2028 год, як дату будаўніцтва сховішча. Тэхналогіі, закладзеныя ў праекце станцыі, дазваляюць захоўваць адпрацаванае паліва ў сховішча АЯП, якое знаходзіцца на пляцоўцы станцыі ў гермазоне, да 10 гадоў. Тым не менш трэба думаць над тым, што ж будзе далей. У прыватнасці, першы дакумент прадугледжвае, што не пазней 2023 года будзе выкананы комплекс пошукавых работ па выбары месца размяшчэння пункта пахавання радыеактыўных адходаў БелАЭС і ацэнцы ўздзеяння такога аб'екта на навакольнае асяроддзе. Сам аб'ект, вядома ж, будзе збудаваны ў неабходныя тэрміны. Мы сёння вывучаем сусветны вопыт у гэтай галіне і тэхналогіі, якія стала ўдасканальваюцца.
Што датычыцца перапрацоўкі АЯП, то згодна з падпісаным міжурадавым пагадненні мы будзем мець магчымасць перапрацоўваць АЯП на расійскіх прадпрыемствах. Мы займаемся падрыхтоўкай адпаведнных міжурадавых пагадненняў, адно з якіх тычыцца транспарціроўкі паліва. Яго падпісанне плануецца ў бягучым годзе. Другое тычыцца канкрэтных умоў перапрацоўкі АЯП. Шэраг прынцыповых пытанняў гэтага дакумента патрабуе дадатковай сумеснай прапрацоўкі з расiйскім бокам. Арыенціровачны тэрмін распрацоўкі і падпісання гэтага дакумента - 2021 год.
Экспарт - важны складнік
- Пытанні экспарту беларускай электраэнергіі ў апошні час выходзяць на першыя пазіцыі, асабліва ўлічваючы паспяховы вопыт 2018 года. Як змянілася сітуацыя ў мінулым годзе? І ці плануецца экспартныя паказчыкі нарошчваць пасля запуску АЭС?
- У працы беларускай энергасістэмы экспарт электраэнергіі - важны складнік, паколькі ён павышае эфектыўнасць работы галіны. За апошняе дзесяцігоддзе мы правялі маштабную працу па мадэрнізацыі дзеючых электрычных станцый. Гэта дазволіла краіне па паказчыку выдаткаў паліва на выпрацоўку 1 кВт.гадз выйсці на лепшыя пазіцыі на постсавецкай прасторы. Сапраўды, асноўным напрамкам экспарту быў балтыйскi, а з ліпеня мінулага года пасля лібералізацыі правілаў гандлю з'явілася і ўкраінскае сячэнне. У мінулым годзе экспарт электраэнергіі склаў 2,37 млрд кВт.гадз, у тым ліку ў краіны Балтыі - 1,5 млрд кВт.гадз, ва Украіну - 852,8 млн кВт.гадз Гэта больш чым у два разы вышэй, чым паказчык 2018 года.
Але трэба разумець, што экспарт электраэнергіі ажыццяўляецца на замежныя рынкі, толькі калі ты ў стане канкураваць з іншымі пастаўшчыкамі электраэнергіі па цэнавым фактары. І мы сёння праводзім вялікую працу па зніжэнні выдаткаў вытворчасці. Вядома, з уводам у эксплуатацыю атамнай электрастанцыі экспартны патэнцыял беларускай энергасістэмы ўзрасце.
- Ці працягваецца работа з зацікаўленымі органамі па выпрацоўцы новых тарыфаў на электраэнергію? У прыватнасці, хочацца спытаць пра жылое будаўніцтва і з'яўленне так званых «электрадамоў».
- Тарыфы фарміруем не мы, а МАРГ. Мы даем усю неабходную абгрунтоўваемую інфармацыю гэтаму міністэрству, каб можна было прыняць узважанае рашэнне. Што тычыцца тарыфаў на энергазабеспячэнне дамоў за кошт электрычнай энергіі, яны прынятыя. Вядома, гэта не канчатковая канстанта на доўгія гады, яна можа мяняцца. У першую чаргу гэта залежыць ад кошту газу на ўваходзе ў краіну, іншых умоў. Але сёння ўсе рашэнні па стымуляванні эксплуатацыі такога жылля прыняты. У тым ліку мы ўнеслі на разгляд праект нарматыўнага акту, які будзе тычыцца падтрымкі насельніцтва з боку дзяржавы па стымуляванні электрыфікацыі такога жылля за кошт прадастаўлення льготных крэдытаў грамадзянам.
- Міхаіл Іванавіч, цяпер у СМІ абмяркоўваюцца даклад Дэпартамента дзяржбяспекі Літвы і інцыдэнт, які адбыўся ў чэрвені 2019 г. на Беларускай АЭС. Літоўскі бок сцвярджае, што беларускія ўлады хаваюць інфармацыю аб рэальнай сітуацыі на БелАЭС. Ці пагадзіцеся вы з такім сцвярджэннем?
- Генеральным кантрактам на збудаванне Беларускай АЭС выразна рэгламентаваны функцыі кантролю за сістэмай аховы працы і пажарнай бяспекі як генеральным падрадчыкам будаўніцтва, якім выступае АТ ІЧ «АСЭ», так і заказчыкам - РУП «Беларуская АЭС».
Што тычыцца так званага «засакрэчанага інцыдэнту», дадзены выпадак узгарання ў металічным вядры астатку фарбы, прыгатаванай на растваральніку, адбыўся ў маі 2019 года па віне аднаго з рабочых, які ў парушэнне правілаў тэхнікі бяспекі закурыў ў неўсталяваным месцы побач з вядром з фарбай, што прывяло да ўзгарання фарбы і задымлення памяшкання. Узгаранне было аператыўна ліквідавана з ужываннем вогнетушыцеля. Сістэма пажарнай сігналізацыі спрацавала штатна. Пашкоджанняў абсталявання, будаўнічых канструкцый не было.
Дадзены выпадак быў зарэгістраваны, расследаваны ва ўстаноўленым парадку. Вінаватыя прыцягнуты да адказнасці: парушальнік і адказная асоба - майстар - звольненыя. Калі б ўзгаранне прывяло да пашкоджанняў абсталявання або будаўнічых канструкцый, якія ўплываюць на бяспеку АЭС, грамадскасць была б праінфармаваная. Разам з тым, вядома, неабходна прымаць усе меры, каб выключаць падобныя выпадкі.
МАГАТЭ вызначаны парадак апавяшчэнняў аб здарэннях на АЭС. Дадзенае здарэнне па рэгламенце не патрабуе паведамлення. Інцыдэнт адбыўся ў пешаходна-кабельным тунэлі, дзе вырабляліся фарбавальныя працы сцен і столі. Ніякай пагрозы для будынка рэактара і тэхналагічных сістэм не было, а таксама не было пагрозы да падрыхтоўкі да завозу ядзернага паліва, якое на пляцоўку не паступала. Гэта першае.
Другое: па ўсіх «інцыдэнтах», якія здараюцца на пляцоўцы будаўніцтва, ёсць парадак правядзення службовых расследаванняў. Па няшчасных выпадкаў і здарэннях мы праводзім расследавання ў рамках беларускага заканадаўства, а таксама ў парадку, вызначаным Генеральным кантрактам на збудаванне АЭС. Па кожным выпадку складаюцца акты расследавання, караюцца вінаватыя, праводзяцца неабходныя мерапрыемствы па прадухіленні падобных выпадкаў.
Што тычыцца апавяшчэння літоўскага боку па здарэннях пры будаванні АЭС, на палях разгляду пытання па Беларускай АЭС у рамках канвенцыі ЭСПА мы прапаноўвалі нашым калегам вызначыць рэгламент паведамлення і ўзровень здарэнняў, па якіх неабходна паведамляць боку. Аднак сустрэчных прапаноў не атрымалі. Мы таксама не атрымліваем дадзеных ад літоўскага боку па падобных здарэнняў на Ігналінскай АЭС і спадарожных аб'ектах, хоць маем інфармацыю аб такіх прэцэдэнтах.
На працягу ўсяго перыяду збудаванні Беларускай АЭС мы інфармуем шырокую грамадскасць аб ходзе будаўніцтва атамнай электрастанцыі: прымаем экспертаў, арганізоўваем прэс-туры, праводзім экскурсіі для грамадзян. З 2009 года ў Астраўцы працуе інфармацыйны цэнтр, наведаць які можа любы жадаючы. Штогод аб'екты Беларускай АЭС наведваюць прадстаўнікі міжнародных арганізацый у галіне ядзернай энергетыкі, дыпламатычнага і дэпутацкага карпусоў, айчынныя і замежныя журналісты. Праводзяцца дзесяткі экскурсій для насельніцтва, у тым ліку з суседніх краін. Мы паказваем ключавыя аб'екты станцыі, такія як будынак рэактара, машынная зала турбіннага цэха, вытворчую базу, вучэбна-трэніровачны цэнтр, агульнастанцыйны шчыт кіравання і іншыя, на розных этапах будаўніцтва.
